СВЕТСКИОТ ДЕН НА РАКОТ Е МЕЃУНАРОДЕН ДЕН КОЈ СЕ ОДБЕЛЕЖУВА СЕКОЈ 4 ФЕВРУАРИ ЗА ДА СЕ ПОДИГНЕ СВЕСНОСТА ЗА РАК, ДА СЕ ПОТТИКНЕ НЕГОВАТА ПРЕВЕНЦИЈА И ДА СЕ МОБИЛИЗИРААТ АКЦИИ АДРЕСИРАНИ НА ГЛОБАЛНАТА ЕПИДЕМИЈА НА РАК.

Денот е предводен од Унијата за меѓународна контрола на ракот, (UICC)и е воспоставен во 2000 година.

Со регулирање на лична, колективна и владина акција, сите ние работиме заедно за да го замислиме светот во кој милиони смртни случаи од рак се спречени и пристапот до третманот и грижата за рак, кој спасува живот е еднаков за сите, без разлика кој сте и каде живеете.

Секоја година, стотици активности и настани се случуваат ширум светот, собирајќи заедници, организации и поединци во училишта, бизниси, болници, пазари, паркови, општински сали, места за богослужба - на улиците и на интернет - делувајќи како моќен потсетник дека сите ние имаме улога во намалувањето на глобалното влијание на ракот.

UICC спроведува кампањи за Светскиот ден на ракот во тригодишни циклуси за да овозможи подлабоко истражување на одредена тема и да постигне поголемо влијание.

Темата на кампањата за Светскиот ден на ракот 2025-2027 година, „Обединети од уникатност“ ги става луѓето во центарот на грижата и истражува нови начини за правење разлика.

Ракот е повеќе од само медицинска дијагноза - тоа е длабоко лична работа. Зад секоја дијагноза се крие единствена човечка приказна - приказни за тага, болка, исцелување, издржливост, љубов и многу повеќе.

Затоа, пристапот насочен кон грижата за луѓето заболени од рак кој целосно ги интегрира уникатните потреби на секој поединец, со сочувство и емпатија, води до најдобри здравствени резултати.

Секое искуство со ракот е уникатно и ќе ни треба на сите нас, обединети, да создадеме свет каде што гледаме подалеку од болеста и ја гледаме личноста пред пациентот. Свет во кој потребите на луѓето и заедниците се во центарот на здравствените системи.

ЗОШТО РАК?

Ракот е еден од главните здравствени проблеми на населението во светот, кој е втора водечка причина за смрт на глобално ниво.

Некои факти

Годишна смртност

10 милиони луѓе умираат од рак секоја година. Тоа е повеќе од ХИВ/СИДА, маларија и туберкулоза заедно.

Умирања што може да се спречат

над 40% на смртните случаи поврзани со рак се поврзани со фактори на ризик кои може да се променат, како што се пушењето, употребата на алкохол, лошата исхрана и физичката неактивност.

Рано откривање

скоро 1/3 од сите смртни случаи од рак може да се спречат преку рутински скрининг, рано откривање и третман.

Географско влијание

70% од смртните случаи од рак се јавуваат во земјите со низок до среден приход.

Економски трошоци

1,6 трилиони долари се проценети вкупните годишни економски трошоци за ракот.

• Половина од светската популација нема пристап до основните здравствени услуги. И покрај значителниот напредок овој диспаритет, познат како јаз во еднаквоста, чини животи и е под влијание на фактори како што се приходите, образованието, географското влијание и дискриминацијата, кои се познати како „социјални детерминанти на здравјето“.

• Многу обесправени групи се соочуваат со повисоки ризици од рак поради фактори како што се употребата на тутун, консумирањето алкохол и нездравата исхрана. Овие се познати како „комерцијални детерминанти на здравјето”.

ШТО СЕ СЛУЧУВА!

КОГА ДЕЛУВАМЕ?

Милиони животи може да се спасат секоја година, со спроведување на стратегии за превенција, рано откривање и лекување соодветно на ресурсите.

Може да се спречат повеќе од 1/3 од случаите на рак.

1/3 од случаите на рак може да се излечат доколку рано се откријат и се третираат правилно.

НАПРЕДОК

Денес, знаеме повеќе за ракот од кога било досега.

Преку инвестирање во истражувања и иновации, сведоци сме на извонредни откритија во медицината, дијагностиката и научното знаење.

Колку повеќе знаеме, толку повеќе можеме да напредуваме во намалувањето на факторите на ризик, зголемување на превенцијата и подобрување на дијагнозата, третманот и грижата за лицата со рак.

ВЛИЈАНИЕ

Во последниве години, Обединетите нации, Светската здравствена организација и другите агенции на ОН ја препознаа итната потреба за глобална посветеност.

Кога лидерите зборуваат и преземаат акција, ни се дава можност да направиме историја и да се движиме кон свет без рак.

ПРАВЕДНОСТ

Денес, повеќе од две третини (70%) од смртните случаи од рак се случуваат во најнеразвиените делови на светот. Дури и ако живеете во земја со повисоки приходи, нееднаквости сè уште постојат внатре во самата заедница маѓу популацијата со пониски приходи, имигрантите, бегалците и жителите во руралните заедници. Со еднаков пристап до превенција, дијагноза, третман и нега на заболените од рак може да се спасат животи.

ПРОМЕНИ

Преку подигање на јавната и политичката писменост и разбирање околу ракот, го намалуваме стравот, го зголемуваме разбирањето, ги отфрламе митовите и заблудите и ги менуваме однесувањата, ставовите и постапките.

Ракот е повеќе од само медицинска дијагноза - тоа е длабоко лична работа. Затоа, пристапот насочен кон грижата за луѓето заболени од рак води до најдобри здравствени резултати и е клучен за промените.

Новата кампања за Светскиот ден на ракот 2025-2027 година „Обединети од уникатни“ ќе ги истражи различните димензии насочени кон грижата за луѓето заболени од рак и новите начини за правење разлика.

ШТО Е РАК?

Ракот е болест која се јавува кога промените во група нормални клетки во телото доведуваат до неконтролиран, абнормален раст формирајќи грутка наречена тумор. Ако не се лекуваат, туморите можат да растат и да се шират во околното нормално ткиво или во други делови од телото преку крвотокот и лимфниот систем. Ова може да влијае на дигестивниот, нервниот и циркулаторниот систем или да ослободува хормони кои можат да влијаат на функцијата на телото.

Видови тумори

Постојат следните типови на тумори:

• Бенигни тумори: неканцерогени и ретко опасни по живот. Тие растат бавно и не се шират на други делови од телото.

• Малигни тумори: канцерогени, растат побрзо од бенигните тумори и можат да се шират и да ги уништат соседните ткива. Тие можат да метастазираат, формирајќи секундарни тумори.

• Преканцерозни состојби: абнормални клетки кои може да се развијат во рак.

Видови на рак

Ракот може да се класифицира врз основа на типот на клетката од која започнува. Петте главни типови вклучуваат:

• Карцином: настанува од епителните клетки. Вообичаени видови се ракот на дојка, простата, бели дробови и дебело црево.

• Сарком: рак на коските или меките ткива. Вообичаени типови се леомиосарком, липосарком и остеосарком.

• Лимфом и миелом: започнува во клетките на имунолошкиот систем. Вклучува рак на лимфниот систем и мултипен миелом.

• Леукемија: рак на белите крвни зрнца и коскената срцевина.

• Рак на мозокот и 'рбетниот мозок: познат како рак на централниот нервен систем.

Што предизвикува рак?

Ракот може да биде предизвикан од комбинација на фактори. Некои од нив може да се менуваат, а намалувањето на овие ризици може да спречи над 40% од случаите на рак.

Фактори на ризик кои може да се менуваат

• Консумација на алкохол: го зголемува ризикот од рак на: цревата, дојката, устата, грлото, хранопроводот, црниот дроб и желудникот.

• Прекумерна тежина или дебелина: се поврзани со зголемен ризик од 12 типа на рак, вклучувајќи го и ракот на цревата и панкреасот.

• Неправилна исхрана: високиот внес на црвено месо, преработено месо и солена храна, како и мал внес на овошје и зеленчук, влијаат на ризикот од рак.

• Физичка активност: редовната активност помага да се намалат ризиците од рак.

• Употреба на тутун: Тутунот содржи канцерогени агенси одговорни за 22% од смртните случаи од рак.

• Јонизирачко зрачење: вклучува радон, х-зраци, гама зраци и ултравиолетово зрачење.

• Опасности на работното место: изложеноста на супстанции како што е азбестот го зголемува ризикот од рак.

• Инфекција: вирусите како ХПВ и Хепатитис Б и Ц можат да предизвикаат рак.

Фактори на ризик кои не може да се менуваат

• Возраст: ризикот од рак се зголемува со возраста.

• Канцерогени: супстанции кои ги менуваат клетките.

• Генетика: наследните генетски предиспозиции го зголемуваат ризикот од рак.

• Имунолошки систем: ослабениот имунолошки систем го зголемува ризикот од рак.

КОИ СЕ ЗНАЦИТЕ И СИМПТОМИТЕ НА РАК?

Бидејќи постојат многу различни видови на рак, симптомите варираат во зависност од тоа каде се наоѓа болеста. Сепак, постојат некои клучни знаци и симптоми на кои треба да се внимава, вклучувајќи:

• Невообичаени грутки или оток – канцерогените грутки често се безболни и може да се зголемуваат како што напредува ракот.

• Кашлање, останување без здив или отежнато голтање – внимавајте на постојаните епизоди на кашлање, останување без здив или отежнато голтање.

• Промени во празнење на дебелото црево – како што се запек и дијареа и/или присуство на крв во столицата.

• Неочекувано крварење – вклучува крварење од вагината, аналниот отвор или крв пронајдена во столицата, урината или при кашлање.

• Необјаснето губење на тежината и ненамерно губење на тежината во краток временски период (неколку месеци).

• Замор – кој се појавува како екстремен замор и силен недостаток на енергија. Ако заморот се должи на болест, поединците вообичаено имаат и други симптоми

• Болка– вклучува необјаснета или постојана болка или болка што се појавува и губи.

• Нова бенка или промени на веќе постоечка бенка - барајте промени во големината, обликот или бојата и ако се појави круста или ако крвари или тече.

• Компликации со мокрење – вклучува потреба од итно, почесто мокрење или неможност да мокрите кога треба или чувствувате болка додека уринирате.

• Невообичаени промени на дојките –промени во големината, обликот или чувството на дојките, присуство на болна или безболна грутка,  промени на кожата и болка.

• Губење на апетит – немање чувство на глад како вообичаено во подолг временски период.

• Рана или чир што нема да зарасне - вклучувајќи бемка, болна рана или чир во устата.

• Чувство на жарење во желудникот – постојано чувство на жарење во желудникот

• Обилно ноќно потење – внимавајте на многу обилно ноќно потење

Повеќето од споменатите знаци и симптоми веројатно се должат на нешто помалку сериозно од ракот, но, раното откривање е од клучно значење ако се работи за рак. Ако забележите какви било промени кои не се нормални за вас или нешто што подолго време трае, не двоумете се да разговарате со вашиот лекар.

УПОТРЕБАТА НА ТУТУН Е ВОДЕЧКАТА ПРИЧИНА ЗА РАК КОЈ МОЖЕ ДА СЕ СПРЕЧИ.

СЕПАК, ПОСТОЈАТ РАЗЛИЧНИ РИЗИК ФАКТОРИ И ПРЕВЕНТИВНИ АКТИВНОСТИ ШТО МОЖЕ ДА СЕ ПРЕЗЕМАТ ЗА ДА СЕ НАМАЛИ РИЗИКОТ ОД РАК:

Употребата на тутун е поврзана со околу 15 видови на рак, вклучувајќи рак на белите дробови и црниот дроб. Откажувањето од пушење значително го продолжува животниот век и квалитетот на животот.

 Ограничувањето на внесот на алкохол го намалува ризикот од рак на устата, хранопроводот и ракот на дојката.

Редовното вежбање и одржувањето на здрава тежина го намалуваат ризикот од неколку видови на рак, вклучувајќи рак на дебелото црево и бубрезите.

Намалувањето на изложеноста на ултравиолетово зрачење од сонцето и избегнувањето солариум помагаат во спречување на рак на кожата.

Изложеноста на работното место на супстанции како што е азбестот го зголемува ризикот од рак, а политиките за минимизирање на оваа изложеност може да помогнат.

Хроничните инфекции предизвикуваат околу 16% од ракот на глобално ниво, а вакцините против вирусот на Хепатитис Б (ХБВ) и Хуманиот папиломавирус (ХПВ) помагаат во спречување на рак на црниот дроб и грлото на матката.

• Поединците можат да прифатат здрав начин на живот, да избегнуваат тутун и прекумерна употреба на алкохол, да ја ограничат изложеноста на сонце, да се вакцинираат и да ги охрабруваат другите да го прават истото.

• Владите можат да спроведуваат програми за вакцинација, да ги регулираат солариумите, да го забранат азбестот и да промовираат кампањи за јавно здравје.

• Училиштата можат да едуцираат за факторите на ризик за рак и да промовираат добра исхрана и физичка активност.

• Работодавачите можат да спроведат политики за спречување на изложеност на канцерогени материи и промовирање на здрав начин на живот.

• Заедниците можат да развијат средини што го поддржуваат здравјето и благосостојбата.

СЕКУНДАРНАТА ПРЕВЕНЦИЈА НА РАКОТ СЕ ФОКУСИРА НА СКРИНИНГ И РАНО ОТКРИВАЊЕ СО ЦЕЛ РАКОТ ДА БИДЕ ОТКРИЕН ВО НЕГОВИОТ НАЈРАН СТАДИУМ КОГА МОЖНОСТИТЕ ЗА НЕГОВО ИЗЛЕКУВАЊЕ СЕ НАЈГОЛЕМИ

Рутинските скрининг тестови како што се мамограмите за рак на дојка, пап тест за рак на грлото на матката и колоноскопија за колоректален карцином се клучни. Овие тестови можат да откријат абнормалности пред да се појават симптоми, што овозможува рана интервенција.

Раното откривање значително ја зголемува стапката на преживување. На пример, ракот на дојка ако се открие во рана фаза има петгодишно преживување од 99%, во споредба со 27% преживување ако се открие во доцна фаза. Редовните прегледи може да доведат до брз третман, намалувајќи ја смртноста од рак.

Јавната свест и едукацијата за важноста на скринингот може да охрабри повеќе луѓе да учествуваат во овие тестови за спасување животи. Давателите на здравствени услуги треба да обезбедат пристапни и достапни услуги за скрининг за да допрат до пошироката популација, особено во недоволно опфатените области.

Со ставање приоритет на скринингот и раното откривање, можеме дополнително да го намалиме глобалното оптоварување со ракот.

Подготвил:

Д-р Петар Пецев - Специјалист по Социјална медицина и јавно здравје

ЈЗУ Центар за јавно здравје - Струмица

Јануари е посветен на подигнување на свеста за рак на грлото на матката – еден од најчестите и најпревентабилни видови рак кај жените. Ракот на грлото на матката се развива бавно, што овозможува рано откривање преку редовни гинеколошки прегледи и скрининг тестови, како што е ПАП-тестот и тестирањето за хуман папилома вирус (HPV).

Што го предизвикува ракот на грлото на матката?

Главниот причинител е инфекцијата со HPV, вирус кој се пренесува по сексуален пат. Иако повеќето HPV инфекции се безопасни и спонтано исчезнуваат, некои типови на вирусот можат да доведат до појава на преканцерозни промени или рак(тоа се HPV 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, and 59).

Покрај хуманиот папилома вирус (HPV) како најчест предизвикувач, други фактори кои го зголемуваат ризикот за развој на ова заболување се:

• Ран почеток на сексуални односи – Поголема изложеност на HPV вирусот во помлада возраст.
• Повеќе сексуални партнери – Зголемен ризик за HPV инфекција.
• Слаб имунолошки систем – Намалената способност на организмот да се бори со инфекции го зголемува ризикот.
• Пушење – Хемикалиите во тутунот може да придонесат за развој на рак на клеточно ниво.

Како може да се спречи ракот на грлото на матката?

1. Вакцинација против HPV – Ова е најефикасниот начин за превенција. Вакцината се препорачува за девојчиња и момчиња уште од рана возраст.
2. Редовни скрининг прегледи – Жените треба редовно да прават ПАП-тест и HPV-тест согласно препораките на лекарот.
3. Безбедни сексуални практики – Употребата на заштита го намалува ризикот од HPV инфекција.

Симптоми на рак на грлото на матката

Во раните фази, овој рак често нема симптоми. Но, напреднатите фази може да предизвикаат:

• Абнормално вагинално крварење помеѓу циклус, после менопауза или по сексуален однос
• Болка за време на сексуален однос
• Болка во грбот, нозете или карлицата
• Необичен вагинален исцедок со интензивна непријатна миризба
• Губење на телесна тежина, апетит проследени со слабост и малаксаност
• Отоци на нозете

Раното откривање и навременото лекување значително ги зголемуваат шансите за излекување.

Како се спроведуваат скрининг тестовите?

• ПАП-тест (Папаниколау тест): Овој тест е брз и безболен. Земениот примерок од клетките на грлото на матката се анализира за да се откријат промени кои може да водат кон рак.
• HPV-тест: Го открива присуството на високоризични типови на хуман папилома вирус кои се поврзуваат со рак.

Редовното извршување на овие тестови, според националните и светските препораки, е клучно за рано откривање на преканцерозни промени.

Важноста на HPV вакцинацијата

Вакцината против HPV е препорачана за:

• Девојчиња и момчиња од 9 до 14 години, пред почетокот на сексуалната активност.
• Лица до 26 години кои не се вакцинирани во детството.

HPV вакцината е безбедна и ефикасна, и драматично го намалува ризикот од развој на рак на грлото на матката и други HPV-поврзани заболувања.

Третман и грижа за заболените

Третманот за рак на грлото на матката зависи од стадиумот на болеста:

• Рани фази: Хируршка интервенција или минимално инвазивни процедури.
• Подоцнежни фази: Комбинација од радиотерапија и хемотерапија.

Поддршката за жените кои поминуваат низ ова искуство е исто толку важна како и медицинскиот третман. Групи за поддршка, психолошка помош и социјална поддршка играат клучна улога во подобрување на квалитетот на животот.

Состојба во Македонија

Според податоците на Институтот за јавно здравје, во Македонија се забележува дека бројот на нови случаи за 2022 година со рак на грлото на матка изнесува 173, а бројот на починати од ова заболување бил 66.

Во периодот од 10 години, односно од 2013 до 2022 просечната инциденца за ова заболување била 9,2 на 100000 жени, или околу 170 нови случаи секоја година, тоа го прави ракот на грлото на матката 6-то најчесто малигно заболување кај жените.

Според податоците за морталитет, морталитетот изнесува 2,9 смртни случаи на 100000 жени, или во просек 52 починати жени во овој период од рак на грлото на матката.

Со редовни прегледи и водење добра грижа за сопственото здравје, сите овие смртни случаи може да бидат избегнати, бидејќи добар скрининг и рано откривање на сите случаи, води кон добри можности за ефикасен третман и избегнување на многу смртни случаи.

Подготвил: Д-р Петар Пецев - Спец. по социјална медицина и јавно здравје

ЗДРАВЈЕТО НА МАЖИТЕ

Свеста за здравјето на мажите е клучна за промовирање на благосостојбата и спречување на сериозни здравствени проблеми кои несразмерно ги погодуваат мажите. И покрај напредокот во здравствената заштита, мажите честопати имаат тенденција да го занемаруваат своето здравје, што доведува до доцна дијагноза на состојби како што се срцеви заболувања, рак на простата и нарушувања на менталното здравје.

Секоја година се одбележува машкото здравје во нашата држава. Активностите од областа на промоција што се одвиваат овој месец се фокусирани на превенција на здравјето на мажите, особено обрнување внимание на тестикуларниот канцер, ракот на простата, менталното здравје на мажите и други чести болести кај мажите.

Подигнувањето на свеста за овие прашања ги охрабрува мажите да преземат проактивни чекори кон нивното здравје. Редовните прегледи и скрининг може да помогнат во рано откривање на проблемите, значително подобрување на резултатите од лекувањето. Едукацијата на мажите за заедничките здравствени ризици, како што се високиот крвен притисок, дијабетесот и одредени видови на рак, им дава моќ да направат информиран избор на начин на живот.

Менталното здравје е уште еден витален аспект на свеста за здравјето на мажите. Општествените очекувања често ги притискаат мажите да изгледаат силни и стоички, што може да ги спречи да бараат помош кога е потребно. Промовирањето на отворени разговори за менталното здравје може да ја намали стигмата, охрабрувајќи ги мажите да зборуваат за своите чувства и да бараат поддршка.Покрај тоа, изборот на здрав начин на живот - како што се одржување на урамнотежена исхрана, редовни физички активности и избегнување на штетни навики како пушење и прекумерно пиење - играат значајна улога во подобрувањето на целокупното здравје.

Инциденцата на овие заболувања во Република Северна Македонија е 27,1 случаи со рак на простата на 100000 жители и 4,1 случаи со тестикуларен карцином на 100000 жители. Морталитетот изнесува 204 починати мажи од рак на простата и 9 починати од рак на тестиси.

Со поттикнување на културата на здравствена свест, можеме да ги охрабриме мажите да им дадат приоритет на нивното здравје и благосостојба, што ќе доведе до подолг, поздрав живот и намалување на здравствените проблеми што може да се спречат. Од суштинско значење е да се прекине тишината околу здравјето на мажите и да се направи тема на разговор, осигурувајќи се дека мажите се чувствуваат поддржани и охрабрени да преземат одговорност за своето здравје.

JЗУ Центар за јавно здравје Струмица Ве информира дека вакцинацијата против сезонски грип во Струмица започна вчера на 21.10.2024 година. 

Вакцинација против сезонски грип е најефикасна мерка за превенција на грип, која спречува појава на потешки форми, компликации и смртен исход особено кај ризичните групи. Вакцинацијата против сезонскиот грип е незадолжителна, по желба на граѓанинот.

Бесплатната вакцинација против сезонски грип е наменета за следните ризични групи:                                               

*Стари лица (над 65 години);

* Лица со хронични заболувања;

*Здравствени работници;

*Бремени жени;

*Деца на возраст од 6 месеци до 5 години.

Заинтересираните лица треба само да закажат за бесплатна вакцинација на https://vakcinacija.mk/mk/registration-flu?fbclid=IwAR06BSDGCR0NaKR8bJrWJ-mw1sDpmHFpJ5mOPTmZPSqzyiG8CNDddsSMmeM

Согласно распоредот предвиден во планот за вакцинација, по пат на смс ќе добијат информација за точниот датум и час кога треба да се вакцинираат на пунктот кој го изберале при регистрацијата.

Истовремено Центарот за јавно здравје- Струмица набави и 200 комерцијални вакцини, чија цена изнесува 700 денари и се наменети за лица кои не ги исполнуваат критериумите за бесплатната вакцинација.

Вакцинацијата против сезонски грип се спроведува во Просториите на Центарот за јавно здравје.