„ Моето здравје, мое право“.

           Низ светот, правото на здравје на милиони луѓе од година во година e се повеќе под закана.

Болестите и катастрофите се причина за смрт и инвалидитет кај луѓето.

Конфликтите ги уништуваат животите на луѓето, предизвикуваат смрт, болка, глад, психичка вознемиреност.

Согорувањето на фосилните горива ја потикнува климатската криза и ни го одзема правото да дишеме чист воздух, па оттука, загадувањето на воздухот во затворен простор и надвор одземаат живот на секои 5 секунди.

Советот на Светската здравствена организација за економија на здравјето за сите утврди дека најмалку 140 земји го признаваат здравјето како човеково право во нивниот устав. Сепак, земјите не донесуваат и не спроведуваат закони за да обезбедат нивното население да има право на пристап до здравствените услуги.

Ова го поткрепува фактот дека најмалку 4,5 милијарда луѓе – повеќе од половина од светското население – не биле покриени со основните здравствени услуги во 2021 година.

За да се одговори на овие видови предизвици, темата на Светскиот ден на здравјето за 2024 година е „ Моето здравје, мое право“.

Овогодинешната тема има за цел и се залага за правото на секој, секаде да има пристап до квалитетни здравствени услуги, образование и информации, безбедна вода за пиење, чист воздух, добра исхрана, квалитетно домување, пристојни работни и еколошки услови и слобода од дискриминација.

Април 2024 година

НАЦИОНАЛЕН МЕСЕЦ ЗА ПОДИГАЊЕ НА СВЕСТА ЗА РАКОТ НА ДЕБЕЛОТО ЦРЕВО - МАРТ 2024 ГОДИНА

Историја на националниот месец на свеста за рак на дебелото црево

Според Американското здружение за рак, секој може да развие рак на дебелото црево, но некои од водечките ризик фактори се:

• Исхрана богата со црвено месо (како што се говедско, свинско, јагнешко или црндроб) и преработено месо (виршли и сувомеснати производи).
• Возраста и пушењето се исто така фактори на ризик. Најдоброто нешто што можете да направите за да го избегнете овој рак е да останете активни, да не пушите, да јадете повеќе зеленчук наместо црвено месо и да правите редовни прегледи на дебелото црево, почнувајќи од 45 години или помлади, доколку имате семејна историја.
• Ракот на дебелото црево се лекува и не мора нужно да има смртен исход. Причината зошто ракот има поголема смртносткај возрасните во САД, е затоа што 20-25%, од пациентите се метастазирани во моментот на поставување на дијагнозата, што значи дека ракот веќе се проширил на други делови од телото. Сепак, ова може да се излечи со низа достапни опции за третман, вклучувајќи операција за отстранување на ракот, хемотерапија и терапија со зрачење, во зависност од тоа колку е проширена болеста.

Кои се раните знаци за рак на дебелото црево?

Многу луѓе со рак на дебелото црево немаат никакви симптоми во раните фази на болеста. Сепак, некои симптоми вклучуваат постојана промена во навиките на дебелото црево, вклучувајќи дијареа или запек или промена во конзистентноста на столицата; Ректално крварење или крв во столицата; Постојана абдоминална непријатност, како што се грчеви, гасови или болки; Чувство дека цревата не се празнат целосно; Слабост, замор или необјаснето губење на тежината.

Колку е лош ракот на дебелото црево?

Ракот на дебелото црево е смртоносен, но е еден од најлесните за откривање и во најраните фази, е еден од најизлечливите видови на рак.

Пет факти за ракот на дебелото црево:

1. 1.Едно лице може да има рак на дебелото црево, без симптоми.

Според асоцијацијата за рак на дебелото црево, пациентите на кои им е дијагностициран рак на дебелото црево често немаат никакви симптоми.

1. 2.Ако сте родени во 1990-тите

Имате двојно поголем ризик од рак на дебелото црево и четири пати поголем ризик од рак на ректумот од оние родени во 1950-тите години. Ова е разочарувачка статистика за сите родени во овој период.

1. 3.Ракот на дебелото црево се јавува во семејството

Луѓето со родител, брат, сестра или дете,заболени одрак на дебелото црево, имаат два или три пати поголем ризик да развијат рак на дебелото црево, во споредба со оние кои немаат семејна историја на болеста.

1. 4.Тоа е третата водечка причина за смрт кај младите возрасни

Во 2020 година имало околу 18.000 случаи на колоректален карцином дијагностицирани кај луѓе под 50 години, што е еквивалентно на 49 нови случаи дневно.

1. 5.Скрининг

Во САДод средината на 1980-тите, стапката на инциденца на рак на дебелото црево се намалува, но и возраста на скринирање се намалува. Ова се должи на зголемената свест на граѓаните, но стапката на скрининг се уште останува ниска, особено кај оние кои немаат здравствено осигурување.

Зошто е важен месецот за рак на дебелото црево

1. a)Болеста може да се спречи. Колку порано се открие ракот, толку се поголеми шансите лицето да го победи. Затоа раното откривање е толку важно.
2. b)Иако е смртоносна болест, тоа е болест која може лесно да се открие и да се лекува.Хирургијата е примарна форма на третман и дава добри резултативо приближно 50% од случаевите.
3. c)Канцерогениот полип може да потрае 10 до 15 години, пред да се развие во рак. Со редовен скрининг, лекарите можат да ги отстранат полипите пред да прераснат во рак.

Скрининг и рана детекција на рак на дебелото црево во Република Северна Македонија

Главна цел за спроведување на скринингот и раната детекција на рак на дебелото црево е намалување на морбидитетот и морталитетот во РСМ, од рак на дебело црево. Стратегијата за подобрување на раното откривање на ракот на дебелото црево подразбира и подoбра информираност на населението за значењето на раното откривање на ракот и едукација на здравствениот кадар за самата програма.

Целта е да се намали морталитетот со ракот на дебелото црево. Да се редуцира инциденца, да се зголеми пропорцијата на рано откриени случаеви со рак на дебелото црево од 14% до повеќе од 50%, за 10 години и да се подобри квалитетот на живот на заболените како и да се намалат трошоците за третман на заболените од рак на дебелото црево.

Во март здружени даваме надежи се залагаме за подигање на свесноста!

Подготвил: Д-р Петар Пецев - Специјалист по Социјална медицина и јавно здравје

Растење, времетраење и како и кога да се отстранат млечните заби

Децата обично имаат 20 млечни заби. Нивната појава е привремена и претходи на растот на трајните заби.Млечните заби почнуваат да растат кај децата на возраст од 6 до 12 месеци.Кај повеќето деца, сите млечни заби растат до 3-та година и најчесто паѓаат до 12-тата година.Штом ќе почне да расте првиот заб родителот треба да го закаже првиот дентален преглед на детето.

Млечните заби не се само „привремени заби“, тие го чуваат просторот за трајните заби, но нивната главна улога е да овозможат нормален раст и развој на вилицата, односно тие се од големо значење за развојот на целиот орофацијален систем кај децата.Најинтензивниот развој на орофацијалниот систем се случува токму во времето кога млечните заби се присутни во устата. Освен тоа млечните заби овозможуваат џвакање и го олеснуваат консумирањето на храната, создавањето глас и говор. Времетраењето на млечните заби во вилицата е околу шест години.Од трајните заби, обично прв никнува шестиот, долниот молар.Децата обично ги имаат сите трајни заби до 16-годишна возраст.

Првите заби кои растат кај бебињата се долните централни секачи, во повеќето случаи. Веднаш по нив, по правило, растат горните централни секачи.Најчесто, вторите катници се последни што еруптираат на возраст од приближно 2 години.

Табела 1. Возраст во која еруптираат и паѓаат млечните заби:

Според Logan & Kronfeld, хронологијата на никнување на млечните заби одговара на нашата популација), ерупцијата на млечните заби започнува во следниве периоди: централните инцизиви 6-8-от месец, латералните 8-10-тиот, првите молари 12-16-тиот, канините 15-20-тиот, и вторите молари во 20-30-тиот месец.

Хронологија на почеток на ресорпција на млечни заби: централни во 4-та година, латерални во 5-та година, први молари во 6-та година, канини и втори молари во 8-та година

Понекогаш постои можност веднаш по раѓањето да се појават формации слични на млечните забчиња.

Всушност, станува збор за остатоци од орожнато ткиво, од кои се развиваат забните клици.Овие, таканаречените предмлечни заби, можат да претставуваат опасност за бебето - бидејќи тие не се врзани за коската и многу се нишаат и лесно можат да испаднат, па бебенцето може да ги вдише, што може да предизвика последици опасни по живот.Секогаш кога ќе се појават формации слични на забите во првите неколку месеци (до четвртиот), најбезбедно е да ги прегледа специјалист детски стоматолог и да процени за што се работи.Ако тие не се вистински млечни заби, тогаш мора да се извадат.

Млечните заби се привремена замена за трајните заби. При растот на млечните заби постои чешање на местото на ерупцијата. Појавувањето на млечните забчиња не е болно само по себе, но деца ги чувствуваат промените и постојано имаат потреба да ги џвакаат рацете или работите што ќе ги најдат за да го ублажат чешањето.Во периодот на растење на овие заби можно е да се појави зголемено лигавење кај децата. За некои деца никнувањето на забите е доста тешко бидејќи не можат нормално да спијат и да јадат, но тоа обично трае краток временски период.

Во овој период родителот може да му помогне на своето дете со тоа што ќе му даде гумени играчки за џвакање и на тој начин се намалува непријатноста при никнувањето на забите. Гумените играчки може да се заменат со некоја поприродна верзија (на пр. сиров морков или јаболко). Но треба да се внимава на возраста на детето и на опасноста од гушење со ситни парчиња (на пр. сировиот морков или јаболкото да бидат доволно големо парче). Се препорачува исто така, нежно масирање на непцата со чиста влажна газа која можете да се натопи во чај од камилица што може да му помогне на детето полесно да заспие.Мократа газа може предходно да се излади во фрижидер за да ја намали непријатноста од чешањето поради растот на млечните заби.

Млечните заби траат додека трајните заби не почнат да растат.Вообичаено, првите трајни заби почнуваат да никнуваат веќе на шестгодишна возраст.На возраст од дванаесет години обично растат последните трајни заби, што би значело дека во просек времетраењето на млечните заби во вилицата е околу шест години. Секако, треба да се земе предвид дека станува збор за просечното времетраење на млечните заби, што не значи дека не е во ред доколку кај некои деца промените се случат неколку месеци порано или подоцна.

Како и трајните заби и млечните заби имаат корен.Но, коренот што ги држи млечните заби е послаб од коренот на траен заб. Тоа што коренот на млечното забче не се гледа откако тоа ќе падне, не значи дека го нема.

Кога коренот на млечните заби ќе се ресорбира тие се разнишуваат и почнуваат да паѓаат. Тој со текот на времето се топи, а како резултат на тоа доаѓа до испаѓање на забот.Тоа се случува непосредно пред ерупцијата на трајните заби.Повеќето од млечните заби почнуваат да се нишаат пред растењето на трајните заби и паѓаат без болка, но за некои млечни заби кои имаат цврст корен, потребно е да се побара совет од стоматолог за да се провери дали забот треба да се вади.

Млечните заби по правило, не треба да се вадат бидејќи на секое место на млечниот заб доаѓа нов траен заб.Дури и кога станува збор за расипани млечни заби, вадењето никогаш не се препорачува бидејќи млечните заби го чуваат простор за трајните заби и од тие причини нивната улога е важна иако е привремена.

Многу од родителите се прашуваат како да извадат млечен заб, но тоа треба да се оставите на времето, бидејќи млечниот заб сам се олабавува со помош на ресорбцијата на коренот и по некое време паѓа. Понекогаш е потребно само нежно да се извлече забот и тој веднаш излегува. Секое ненадејно вадење на млечните заби може да значи дека на тоа место воопшто нема да израсте траен заб.

Забот не треба да се вади со сила доколку не е разнишан, а со тоа се намалува и можноста за болка. Од друга страна пак, кај деца под 5 години забите не треба да се вадат иако понекогаш може да се разнишани на таа возраст. Во таков случај треба да се посети стоматолог.

Повеќето деца ја поминуваат оваа природна фаза на замена на млечните заби со трајни без никакви проблеми.Понекогаш може да се појават проблеми ако млечниот заб не може да испадне или ако трајниот заб почне да расте на погрешно место.Доколку забот не може да излезе лесно , не треба да се прави ништо со сила за да детето нема поголеми проблеми и повеќе болки. Во вакви случаи потребно е навреме да се реагира и да се побара помош од стоматолог за да се извадат така преостанатите заби и да се овозможи нормален раст и развој на трајните заби и вилицата.

Кога млечните заби се разнишани многу често им пречат на децата. Тогаш родителите се обидуваат да го извадат забот за да му олеснат на детето. Вадењето заб кај некои деца е болно, додека некои деца не ни чувствуваат дека сте го извадиле. Болката зависи од многу фактори како што се: положбата на забите, толеранцијата на детето за болка и др.

ЈЗУ Центар за јавно здравје - Струмица

Д-р Петар Пецев - Спец. по Социјална медицина и јавно здравје

МОТО: Придружете се на повикот за акција на Светскиот ден на ракот!

Ги повикуваме владите ширум светот да промовираат еднаквост во здравството, да ја подобрат пристапноста на услугите за рак, да ги намалат разликите во инциденцата и смртноста од рак, за конечно да ја затворат нееднаквоста во грижата.

Половина од светското население нема пристап до целосниот опсег на основни здравствени услуги.

Кога станува збор за ракот, на многумина од нас ни е ускратена основната нега, иако живееме во време на напредок во превенцијата, дијагностиката и лекувањето на ракот кој влева страв.

Ова е јазот во правичноста - и тоа чини животи. Со имплементирање на стратегии соодветни на ресурсите за превенција, рано откривање, третман и грижа, можеме да спасиме милиони животи секоја година.

Унијата за меѓународна контрола на ракот (UICC), организатор на Светскиот ден на ракот, ги охрабрува сите да побараат од нивните влади да ја подобрат здравствената правичност, да овозможат услугите за рак да се достапни за целото население и да ги намалат разликите во инциденцата и смртноста од рак:

1. Да се зголеми финансирањето за истражување на ракот, и да се поттикне соработката помеѓу истражувачите, давателите на здравствена заштита и организациите во заедницата за да се разберат и да се решат разликите.

Придружете се на нашите поддржувачи!

Вашата посветеност да се залагате за поголема правичност во грижата за ракот го засилува нашиот колективен глас. Придружете се на повикот за акција денес!

Додадете го вашиот глас

2. Во секоја земја да се воспостави Регистар за рак заснован на населението и врз основа на Регистарот да се носат одлуките за политиките и распределбата на ресурсите и да се оценуваат стратегиите за контрола.

3. Да се спроведува ефикасна национална стратегија за рак, да се наведат активностите што треба да се преземат за превенција, дијагностика, третман, палијативна грижа, грижа за преживување, собирање податоци и следење на ракот, врз основа на проценка заснована на докази за оптоварувањето со рак во земјата.

4. Да се обрне внимание на финансиските тешкотии и бариерите со кои се соочува недоволно згриженото население.

5. Да се вклучат сеопфатни услуги за рак во националните пакети за здравствена заштита, да се постигне универзална здравствена покриеност, која опфаќа превенција, скрининг, дијагностика, третман (лекови, радиотерапија, хирургија), поддржувачка (супортивна) и палијативна нега и услуги за преживување.

6. Да се подобри здравствената писменост и едукација за ракот, да се користат соодветни материјали и обуки за давателите на здравствени услуги за ефективна комуникација со пациентите.

7. Да се регулира производството, продажбата и маркетингот на канцерогени производи (тутун, алкохол, ултра-преработена храна) преку зголемено оданочување, маркетиншки ограничувања, подобрено означување на производите и кампањи за јавна едукација. 30-50% од ракот може да се спречи со промена на ризичното однесување.

8. Да се спроведат рутински скрининг програми за најчестите карциноми, да се интегрираат во постоечките програми за здравствена заштита и да се искористат мобилните единици за да се опфати и оддалечената популација. Колку порано се открие ракот, толку поуспешно може да се лекува и со помали трошоци за здравствениот систем и за пациентите.

9. Да се унапреди грижата насочена кон пациентот,односно да се препознаат посебните потреби на сите пациенти, охрабрувајќи го ангажманот на пациентите во носењето одлуки.

10. Да се посвети внимание на социјалните детерминанти на здравјето, кои ја попречуваат можноста на поединецот да пристапи до грижа за ракот, справување со предрасудите и претпоставките засновани на различни социјални обележја преку работа со заедниците за поефективни програми насочени кон луѓето.

Зошто рак?

Секоја година 10 милиони луѓе умираат од рак.

Тоа е повеќе од ХИВ/СИДА, маларија и туберкулоза заедно.

До 2030 година, експертите предвидуваат смртните случаи од рак да се искачат на 13 милиони, aко не дејствуваме.

Што ќе се случи ако дејствуваме?

Повеќе од една третина од случаите на рак може да се спречат. Уште една третина може да се излечи ако се открие рано и се третира правилно.

Со имплементирање на стратегии соодветни на ресурсите за превенција, рано откривање и лекување, можеме да спасиме милиони животи секоја година.

Напредок

Денес, знаеме повеќе за ракот од кога било досега.

Преку инвестирање во истражување и иновации, сме сведоци на извонредни откритија во медицината, дијагностиката и научното знаење.

Колку повеќе знаеме, толку повеќе можеме да напредуваме во намалувањето на факторите на ризик, зголемување на превенцијата и подобрување на дијагностиката, превенцијата, третманот и грижата за ракот.

Влијание

Во последниве години, Обединетите нации, Светската здравствена организација и другите агенции на ОН ја препознаа итната потреба за глобална посветеност.

Кога лидерите зборуваат и преземаат акција, ние си даваме шанса да направиме историја и да се движиме кон свет без рак.

Правичност

Денес, повеќе од половина (65%) од смртните случаи од рак се случуваат во најнеразвиените делови на светот. Дури и ако живеете во земја со повисоки приходи, нееднаквостите сè уште постојат меѓу заедниците со пониски приходи, имигрантите, бегалците и руралните заедници.

Еднаков пристап до превенција, дијагностика, третман и нега на рак може да спаси животи.

Промена

Преку подигање на јавната и политичката писменост и разбирање за ракот, го намалуваме стравот, го зголемуваме разбирањето, ги отфрламе митовите и заблудите и ги менуваме однесувањата и ставовите.

Извор: Union for International Cancer Control (UICC)

Достапно на:https://www.worldcancerday.org/about-world-cancer-day-call-to-action

ЈЗУ Центар за јавно здравје - Струмица

Сектор за Социјална медицина и јавно здравје

Д-р Петар Пецев - Спец. по Социјална медицина и јавно здравје