ОРАЛНО ЗДРАВЈЕ КАЈ ДЕЦАТА

Оралното здравје е состојба на устата, забите и орофацијалните структури кои им
овозможуваат на поединците да вршат суштински функции како што се:јадење,
дишењеизборување,игиопфаќапсихосоцијалнитедимензиикакоштосе
самодовербата, благосостојбата и способноста дасе дружат и работат без болка,
непријатност и срам. Оралното здравје варира во текот на животот одраното детстводо
староста, е составен дел на општото здравје и ги поддржува поединците да учествуваат
во општеството и да го постигнат својот потенцијал.Оралните болести опфаќаат низа
болестиисостојбикоивклучуваатзабенкариес,пародонтална болест(непцето),
губење на забите, орален карцином, оро-забна траума, и вродени дефекти како што се
расцеп на усна и непце. Оралните болести се меѓу најчестите незаразни болести ширум
светот, кои погодуваат околу 3,5 милијарди луѓе. Додека глобалното оптоварување на
состојбите на оралното здравје расте, особено во земјите со низок и среден приход,
севкупниоттоварнасостојбитенаоралнотоздравјеврзуслугитеверојатноќе
продолжи да се зголемува поради растот на населението и стареењето.
Оралните болести непропорционално ги погодуваат најранливите и најзагрозените
популации. Луѓето со низок социо-економски статус носат поголем товар од орални
заболувања и оваа поврзаност останува во текот на животот, од раното детство до
постара возраст, и без оглед на целокупното ниво на приход во земјата.Првите заби
најчесто никнуваат околу шестиот месец по раѓањето, но кај некои бебиња можат да
никнат порано или подоцна, па дури и по првата година од раѓањето. Најпрвин
никнуваат на долната вилица, и тоа централните секачи, потоа на горната вилица –
централните и латералните секачи, па продолжува така до 32-33 месец по раѓањето кога
никнуваат сите 20 млечни заби.
Најчести орални болести се забниот кариес (расипување на забите), тешка болест на
непцата,губењеназабитеиораленкарцином.Нетретираниотзабенкариесе
единствената најчеста состојба на глобално ниво, која погодува околу 2,5 милијарди
луѓе. Тешката болест на непцата-главна причина за целосно губење на забите-се
проценувадекавлијаена1милијардалуѓеширумсветот.Секојагодинасе
дијагностицираат околу 380 000 нови случаи на орален карцином.
Новиотглобаленизвештајзасостојбатанаоралнотоздравјеобјавенденескаод
Светскатаздравственаорганизација(СЗО)јадавапрватасеопфатнасликаза
оптоварувањето на оралните болести со профили на податоци за 194 земји, давајќи
уникатнисознанијазаклучнитеобластиимаркеризаоралнотоздравјекоисе
релевантни закреаторите на политики.Извештајот покажува дека речиси половина од
светското население (45% или 3,5 милијарди луѓе) страда од орални болести, при што 3
од секои 4 заболени луѓе живеат во земји со низок и среден приход. Глобалните случаи
на орални заболувања се зголемени за 1 милијарда во последните 30 години-јасен
показателдекамногулуѓенемаатпристапдопревенцијаитретманнаорални
заболувања.Оралното здравје одамна е запоставено во глобалното здравје, но многу

оралниболестиможедасеспречатитретираатсорентабилнитемерки.СЗОе
посветена на обезбедување насоки и поддршка на земјите, така што сите луѓе, каде и да
живеат и без оглед на нивниот приход,требада ги имаат знаењата и алатките потребни
за дасе грижат за своите забии да пристапат до услугите за превенцијаи грижа кога им
се потребни.Извештајот ги нагласува очигледните нееднаквости во пристапот до
услугите за орално здравје, со огромен товар од орални болести и состојби кои ги
погодуваат најранливите и најзагрозените популации. Луѓето со ниски примања, лицата
кои живеат со попреченост, постарите луѓе кои живеат сами или во домови за нега,
оние кои живеат во оддалечените и руралните заедници и луѓето од малцинските групи
носат поголем товар од оралнитезаболувања.Овој модел на нееднаквости е сличен на
другитенезаразниболестикакоштосеракот,кардиоваскуларнитезаболувања,
дијабетесот и менталните нарушувања. Факторите на ризик заеднички за незаразните
болести како што се високиот внес на шеќер, сите форми на употреба на тутун и
штетната употреба на алкохол придонесуваат за глобалната криза за оралното здравје.
Бариери за давање услуги за орално здравје
Самомалпроцентодглобалнотонаселениеепокриеносоосновнитеуслугиза
оралното здравје, а оние со најголема потреба често имаат најмал пристап до услугите.
Клучните бариериза обезбедување пристапдоуслугиза орално здравје за сите
вклучуваатмногу активности.Грижата за оралното здравје бара високи трошоци од
џеб. Ова често води до катастрофални трошоци и значителен финансиски товар за
семејствата и заедниците.Обезбедувањето на услуги за орално здравје во голема мера
сепотпиранависокоспецијализиранидавателинауслугикоикористатскапа
високотехнолошка опрема и материјали, а овие услуги не сево целостинтегрирани со
моделите напримарната здравствена заштита.Лошите системи за информирање и
надзор, во комбинација со низок приоритет за јавното истражување на оралното здравје
се главните тесни грла за развој на поефикасни интервенции иполитики за оралното
здравје.
Можности за подобрување на глобалното орално здравјевклучува:усвојување
пристап за јавно здравје преку справување со заедничките фактори на ризик преку:
-промовирање на добро балансирана исхрана со малку шеќери, запирањена
употребата на сите форми на тутун, намалување на потрошувачката на алкохол и
подобрување на пристапот до ефективна и достапна паста за заби со флуор.
-планирање на услугите за орално здравје како дел од националното здравје и
подобрување на интеграцијата на услугите за орално здравје во примарната здравствена
заштита како дел од универзалната здравствена покриеност.
-редефинирање на моделите на работна сила за орално здравје за да одговорат
на потребите на населението и проширување на компетенциите наздравствените
работници кои не се во стоматолошка заштита за да се прошири опфатот на услугите за
орално здравје; и
-зајакнување на информациските системи преку собирање и интегрирање на
податоци за оралното здравје во националните системи за следење на здравјето.
„Поставувањето на луѓето во срцето на услугите за орално здравје е критично ако
сакамедајапостигнемевизијатазауниверзалноздравственопокривањезасите
поединци и заедници до 2030 година“, рече д-р Бенте Микелсен, директор на СЗО за
незаразни болести.

Извор:https://www.who.int/health-topics/oral-health#tab=tab_1, WHO highlights oral health
neglect affecting nearly half of theworld’s population,достапнона 13.02.2023

,,Пристап до образование за Дијабет”

Дијабетот е хронично метаболно заболување, кое се карактеризира со покачено ниво на глукоза во крвта, поради недостаток или нарушена секреција на инсулин од панреасот. Покаченото ниво на шеќерот во крв  доведува до сериозно оштетување на срцето, крвните садови, бубрезите, очите и нервите.  100 години после откривање на инсулинот, милиони луѓе со дијабет ширум светот немаат пристап до соодветна нега. Светскиот ден на дијабетес дава можност да се подигне свеста за дијабетесот како глобално јавно здравствено прашање и што треба да се направи, колективно и индивидуално, за подобра превенција, дијагноза и лекување на  состојбата. Овогодинешната тема, „пристап до образование за дијабетес“, ја поткрепува темата за 2021-2023 година „пристап до грижа“.

Околу 463 милиони луѓе ширум светот имаат Дијабет, а повеќето од нив живеат во земји со низок и среден приход. Во 2019 година, околу 9,3% од светската популација има дијабетес, а со линеарниот пораст низ годините, се претпоставува дека оваа бројка ќе се искачи до 11% во 2045 година. Околу 1.5 милиони смртни случаи биле директно предизвикани од дијабетот за истата година, а дополнителни 2.2 милиони смртни случаеви се препишуваат на состојбата на хипергликемија во кртвта. Тоа го прави дијабетот една од водечките причини за смрт меѓу луѓето. Експанзивното зголемување на епидемијата на дијабетес оди рака под рака со порастот на нејзините фактори на ризик.  Зголемувањето на факторите на ризик за дијабетес е алармантно кај децата и адолесцентите. 42 од 100 адолесценти и 36 од 100 деца се со прекумерна тежина или дебели, додека 81 од 100 адолесценти се недоволно физички активни.

Во Република Северна Македонија, според регистарот за шеќерна болест за 2021 година, објавен од Институтот за Јавно Здравје,  бројот на ново регистрирани новодијагностицирани болни со дијабет изнесува 7,460 случаи, односно инциденца  од 359,9 а вкупната преваленца изнесува 135,690 случаи, односно стапка од 6,547

Дијабет тип 1

Дијабетот тип 1 (инсулин-зависен дијабет, јувенилен или детски дијабет) се карактеризира со целосно отсуство на секреција на инсулин од панкреасот и бара дневна администрација на инсулин. Причините за него се непознати, но се претпоставува дека се јавува автоимуна деструкција на              β-клетките на панкреасот. Главни симптоми се зголемена екскреција на урина (полиурија), жед (полидипсија), глад (полифагија), прекумерно губење на тежината, замор и друго.

Дијабет тип 2

Дијабетот тип 2 (инсулин-независен дијабет) е резултат на неефикасната употреба на инсулинот од телото. Физичката неактивност, прекумерната телесна тежина, исхраната како и фамилијарната историја се главните причини за Дијабет тип 2. Главните симптоми се генерално слични со тие на Дијабетот тип 1, но често се помалку изразени. Како резултат на тоа, дијабетот може да се дијагностицира неколку години од почетокот на болеста , откако веќе се јавени компликации. Поради оваа причина, важно е да се внимава на факторите на ризик.  Дијабетот тип 2 се почесто се јавува и кај помладата популација.

Гестациски Дијабет

Гестациски дијабет е состојба на покачени вредности на шеќерот во крв, но под оние дијагностички вредности за дијабетот. Тој се јавува за време на бременоста. Жените со гестациски дијабет се изложени на зголемен ризик од компликации за време на бременоста и породувањето. Овие жени и нивните деца имаат зголемен ризик за јавување на Дијабет тип 2 во иднина.

Нарушена толеранција на глукоза (IGT) и нарушена гликемија на гладно (IFG)

Овие преддијабетни состојби, претставуваат транзицијата пред дијабетот, иако тоа не мора да се случи. Се карактеризираат со состојба на покачена гликемија, но недоволно за да се дијагностицира дијабет. Луѓето во преддијабетна состојба можат да превенираат јавување на Дијабет тип 2 во иднина со здрава исхрана, зголемана физичка активност и менаџирање на стресот.

Дијабетесот тип 1 во моментов не може да се спречи. Достапни се ефективни пристапи за спречување на дијабетес тип 2, како и спречување на компликации и прерана смртност како што се редовната физичка активност, здравата исхрана, избегнување на  пушењето, контрола на крвниот притисок и липидите во крвта, употреба на лекови доколку е потребно, со цел подобро здравје и спречување на компликации. Нетретиран дијабет пројавува бројни компликации кои се јавуваат поради оштетување на малите крвни садови на очите (ретинопатија која може да доведе до слепило), бубрезите (нефропатија), нервите (невропатија), улцери и инфекции на стапалото, кардиоваскуларни болести, мозочен удар и друго.

Што можеме да направиме за да го контролираме дијабетот?

• Превенција на дијабетес и неговите фактори на ризик, особено прекумерна тежина/дебелина и недоволна физичка активност.
• Скрининг за дијабетес кај општата популација и внимателно следење на ризичната популација.
• Подобрување на дијагностичкиот капацитет на здравствените услуги за дијабетес.
• Континуирано следење на луѓето кои живеат со дијабетес.
• Пристап до квалитетно образование за дијабетес, кое гарантира соодветна обука на здравствениот тим, луѓето кои живеат со дијабетес, нивната непосредна околина, нивните старатели и општеството воопшто.
• Пристап до основните лекови и технологии за дијабетес, вклучително и инсулин.
• Информациски системи за собирање податоци за следење и надзор на дијабетес.

Текстот е превземен од

http://www.iph.mk/14-noemvri-svetski-den-protiv-dijabet-2/