Растење, времетраење и како и кога да се отстранат млечните заби

Децата обично имаат 20 млечни заби. Нивната појава е привремена и претходи на растот на трајните заби.Млечните заби почнуваат да растат кај децата на возраст од 6 до 12 месеци.Кај повеќето деца, сите млечни заби растат до 3-та година и најчесто паѓаат до 12-тата година.Штом ќе почне да расте првиот заб родителот треба да го закаже првиот дентален преглед на детето.

Млечните заби не се само „привремени заби“, тие го чуваат просторот за трајните заби, но нивната главна улога е да овозможат нормален раст и развој на вилицата, односно тие се од големо значење за развојот на целиот орофацијален систем кај децата.Најинтензивниот развој на орофацијалниот систем се случува токму во времето кога млечните заби се присутни во устата. Освен тоа млечните заби овозможуваат џвакање и го олеснуваат консумирањето на храната, создавањето глас и говор. Времетраењето на млечните заби во вилицата е околу шест години.Од трајните заби, обично прв никнува шестиот, долниот молар.Децата обично ги имаат сите трајни заби до 16-годишна возраст.

Првите заби кои растат кај бебињата се долните централни секачи, во повеќето случаи. Веднаш по нив, по правило, растат горните централни секачи.Најчесто, вторите катници се последни што еруптираат на возраст од приближно 2 години.

Табела 1. Возраст во која еруптираат и паѓаат млечните заби:

Според Logan & Kronfeld, хронологијата на никнување на млечните заби одговара на нашата популација), ерупцијата на млечните заби започнува во следниве периоди: централните инцизиви 6-8-от месец, латералните 8-10-тиот, првите молари 12-16-тиот, канините 15-20-тиот, и вторите молари во 20-30-тиот месец.

Хронологија на почеток на ресорпција на млечни заби: централни во 4-та година, латерални во 5-та година, први молари во 6-та година, канини и втори молари во 8-та година

Понекогаш постои можност веднаш по раѓањето да се појават формации слични на млечните забчиња.

Всушност, станува збор за остатоци од орожнато ткиво, од кои се развиваат забните клици.Овие, таканаречените предмлечни заби, можат да претставуваат опасност за бебето - бидејќи тие не се врзани за коската и многу се нишаат и лесно можат да испаднат, па бебенцето може да ги вдише, што може да предизвика последици опасни по живот.Секогаш кога ќе се појават формации слични на забите во првите неколку месеци (до четвртиот), најбезбедно е да ги прегледа специјалист детски стоматолог и да процени за што се работи.Ако тие не се вистински млечни заби, тогаш мора да се извадат.

Млечните заби се привремена замена за трајните заби. При растот на млечните заби постои чешање на местото на ерупцијата. Појавувањето на млечните забчиња не е болно само по себе, но деца ги чувствуваат промените и постојано имаат потреба да ги џвакаат рацете или работите што ќе ги најдат за да го ублажат чешањето.Во периодот на растење на овие заби можно е да се појави зголемено лигавење кај децата. За некои деца никнувањето на забите е доста тешко бидејќи не можат нормално да спијат и да јадат, но тоа обично трае краток временски период.

Во овој период родителот може да му помогне на своето дете со тоа што ќе му даде гумени играчки за џвакање и на тој начин се намалува непријатноста при никнувањето на забите. Гумените играчки може да се заменат со некоја поприродна верзија (на пр. сиров морков или јаболко). Но треба да се внимава на возраста на детето и на опасноста од гушење со ситни парчиња (на пр. сировиот морков или јаболкото да бидат доволно големо парче). Се препорачува исто така, нежно масирање на непцата со чиста влажна газа која можете да се натопи во чај од камилица што може да му помогне на детето полесно да заспие.Мократа газа може предходно да се излади во фрижидер за да ја намали непријатноста од чешањето поради растот на млечните заби.

Млечните заби траат додека трајните заби не почнат да растат.Вообичаено, првите трајни заби почнуваат да никнуваат веќе на шестгодишна возраст.На возраст од дванаесет години обично растат последните трајни заби, што би значело дека во просек времетраењето на млечните заби во вилицата е околу шест години. Секако, треба да се земе предвид дека станува збор за просечното времетраење на млечните заби, што не значи дека не е во ред доколку кај некои деца промените се случат неколку месеци порано или подоцна.

Како и трајните заби и млечните заби имаат корен.Но, коренот што ги држи млечните заби е послаб од коренот на траен заб. Тоа што коренот на млечното забче не се гледа откако тоа ќе падне, не значи дека го нема.

Кога коренот на млечните заби ќе се ресорбира тие се разнишуваат и почнуваат да паѓаат. Тој со текот на времето се топи, а како резултат на тоа доаѓа до испаѓање на забот.Тоа се случува непосредно пред ерупцијата на трајните заби.Повеќето од млечните заби почнуваат да се нишаат пред растењето на трајните заби и паѓаат без болка, но за некои млечни заби кои имаат цврст корен, потребно е да се побара совет од стоматолог за да се провери дали забот треба да се вади.

Млечните заби по правило, не треба да се вадат бидејќи на секое место на млечниот заб доаѓа нов траен заб.Дури и кога станува збор за расипани млечни заби, вадењето никогаш не се препорачува бидејќи млечните заби го чуваат простор за трајните заби и од тие причини нивната улога е важна иако е привремена.

Многу од родителите се прашуваат како да извадат млечен заб, но тоа треба да се оставите на времето, бидејќи млечниот заб сам се олабавува со помош на ресорбцијата на коренот и по некое време паѓа. Понекогаш е потребно само нежно да се извлече забот и тој веднаш излегува. Секое ненадејно вадење на млечните заби може да значи дека на тоа место воопшто нема да израсте траен заб.

Забот не треба да се вади со сила доколку не е разнишан, а со тоа се намалува и можноста за болка. Од друга страна пак, кај деца под 5 години забите не треба да се вадат иако понекогаш може да се разнишани на таа возраст. Во таков случај треба да се посети стоматолог.

Повеќето деца ја поминуваат оваа природна фаза на замена на млечните заби со трајни без никакви проблеми.Понекогаш може да се појават проблеми ако млечниот заб не може да испадне или ако трајниот заб почне да расте на погрешно место.Доколку забот не може да излезе лесно , не треба да се прави ништо со сила за да детето нема поголеми проблеми и повеќе болки. Во вакви случаи потребно е навреме да се реагира и да се побара помош од стоматолог за да се извадат така преостанатите заби и да се овозможи нормален раст и развој на трајните заби и вилицата.

Кога млечните заби се разнишани многу често им пречат на децата. Тогаш родителите се обидуваат да го извадат забот за да му олеснат на детето. Вадењето заб кај некои деца е болно, додека некои деца не ни чувствуваат дека сте го извадиле. Болката зависи од многу фактори како што се: положбата на забите, толеранцијата на детето за болка и др.

ЈЗУ Центар за јавно здравје - Струмица

Д-р Петар Пецев - Спец. по Социјална медицина и јавно здравје

МОТО: Придружете се на повикот за акција на Светскиот ден на ракот!

Ги повикуваме владите ширум светот да промовираат еднаквост во здравството, да ја подобрат пристапноста на услугите за рак, да ги намалат разликите во инциденцата и смртноста од рак, за конечно да ја затворат нееднаквоста во грижата.

Половина од светското население нема пристап до целосниот опсег на основни здравствени услуги.

Кога станува збор за ракот, на многумина од нас ни е ускратена основната нега, иако живееме во време на напредок во превенцијата, дијагностиката и лекувањето на ракот кој влева страв.

Ова е јазот во правичноста - и тоа чини животи. Со имплементирање на стратегии соодветни на ресурсите за превенција, рано откривање, третман и грижа, можеме да спасиме милиони животи секоја година.

Унијата за меѓународна контрола на ракот (UICC), организатор на Светскиот ден на ракот, ги охрабрува сите да побараат од нивните влади да ја подобрат здравствената правичност, да овозможат услугите за рак да се достапни за целото население и да ги намалат разликите во инциденцата и смртноста од рак:

1. Да се зголеми финансирањето за истражување на ракот, и да се поттикне соработката помеѓу истражувачите, давателите на здравствена заштита и организациите во заедницата за да се разберат и да се решат разликите.

Придружете се на нашите поддржувачи!

Вашата посветеност да се залагате за поголема правичност во грижата за ракот го засилува нашиот колективен глас. Придружете се на повикот за акција денес!

Додадете го вашиот глас

2. Во секоја земја да се воспостави Регистар за рак заснован на населението и врз основа на Регистарот да се носат одлуките за политиките и распределбата на ресурсите и да се оценуваат стратегиите за контрола.

3. Да се спроведува ефикасна национална стратегија за рак, да се наведат активностите што треба да се преземат за превенција, дијагностика, третман, палијативна грижа, грижа за преживување, собирање податоци и следење на ракот, врз основа на проценка заснована на докази за оптоварувањето со рак во земјата.

4. Да се обрне внимание на финансиските тешкотии и бариерите со кои се соочува недоволно згриженото население.

5. Да се вклучат сеопфатни услуги за рак во националните пакети за здравствена заштита, да се постигне универзална здравствена покриеност, која опфаќа превенција, скрининг, дијагностика, третман (лекови, радиотерапија, хирургија), поддржувачка (супортивна) и палијативна нега и услуги за преживување.

6. Да се подобри здравствената писменост и едукација за ракот, да се користат соодветни материјали и обуки за давателите на здравствени услуги за ефективна комуникација со пациентите.

7. Да се регулира производството, продажбата и маркетингот на канцерогени производи (тутун, алкохол, ултра-преработена храна) преку зголемено оданочување, маркетиншки ограничувања, подобрено означување на производите и кампањи за јавна едукација. 30-50% од ракот може да се спречи со промена на ризичното однесување.

8. Да се спроведат рутински скрининг програми за најчестите карциноми, да се интегрираат во постоечките програми за здравствена заштита и да се искористат мобилните единици за да се опфати и оддалечената популација. Колку порано се открие ракот, толку поуспешно може да се лекува и со помали трошоци за здравствениот систем и за пациентите.

9. Да се унапреди грижата насочена кон пациентот,односно да се препознаат посебните потреби на сите пациенти, охрабрувајќи го ангажманот на пациентите во носењето одлуки.

10. Да се посвети внимание на социјалните детерминанти на здравјето, кои ја попречуваат можноста на поединецот да пристапи до грижа за ракот, справување со предрасудите и претпоставките засновани на различни социјални обележја преку работа со заедниците за поефективни програми насочени кон луѓето.

Зошто рак?

Секоја година 10 милиони луѓе умираат од рак.

Тоа е повеќе од ХИВ/СИДА, маларија и туберкулоза заедно.

До 2030 година, експертите предвидуваат смртните случаи од рак да се искачат на 13 милиони, aко не дејствуваме.

Што ќе се случи ако дејствуваме?

Повеќе од една третина од случаите на рак може да се спречат. Уште една третина може да се излечи ако се открие рано и се третира правилно.

Со имплементирање на стратегии соодветни на ресурсите за превенција, рано откривање и лекување, можеме да спасиме милиони животи секоја година.

Напредок

Денес, знаеме повеќе за ракот од кога било досега.

Преку инвестирање во истражување и иновации, сме сведоци на извонредни откритија во медицината, дијагностиката и научното знаење.

Колку повеќе знаеме, толку повеќе можеме да напредуваме во намалувањето на факторите на ризик, зголемување на превенцијата и подобрување на дијагностиката, превенцијата, третманот и грижата за ракот.

Влијание

Во последниве години, Обединетите нации, Светската здравствена организација и другите агенции на ОН ја препознаа итната потреба за глобална посветеност.

Кога лидерите зборуваат и преземаат акција, ние си даваме шанса да направиме историја и да се движиме кон свет без рак.

Правичност

Денес, повеќе од половина (65%) од смртните случаи од рак се случуваат во најнеразвиените делови на светот. Дури и ако живеете во земја со повисоки приходи, нееднаквостите сè уште постојат меѓу заедниците со пониски приходи, имигрантите, бегалците и руралните заедници.

Еднаков пристап до превенција, дијагностика, третман и нега на рак може да спаси животи.

Промена

Преку подигање на јавната и политичката писменост и разбирање за ракот, го намалуваме стравот, го зголемуваме разбирањето, ги отфрламе митовите и заблудите и ги менуваме однесувањата и ставовите.

Извор: Union for International Cancer Control (UICC)

Достапно на:https://www.worldcancerday.org/about-world-cancer-day-call-to-action

ЈЗУ Центар за јавно здравје - Струмица

Сектор за Социјална медицина и јавно здравје

Д-р Петар Пецев - Спец. по Социјална медицина и јавно здравје

ЈАНУАРИ - МЕСЕЦ НА ПОДИГАЊЕ НА СВЕСНОСТА ОД РАК НА ГРЛО НА МАТКА

“Учи, превенирај, направи скрининг”

На глобално ниво, ракот на грлото на матката е четвртиот најчест рак кај жените, со 604.000 нови случаи во 2020 година. Околу 90% од 342.000 смртни случаи предизвикани од рак на грлото на матката се случиле во земјите со низок и среден приход.  Регионалните разлики во оптоварувањето со рак на грлото на матката се поврзани со нееднаквостите во пристапот до услугите за вакцинација, скрининг и третман, факторите на ризик, вклучувајќи преваленца на ХИВ, и социјалните и економските детерминанти како што се полот, родовите предрасуди и сиромаштијата. 

Кога ќе се дијагностицира, ракот на грлото на матката е една од најуспешно излечливите форми на рак, доколку се открие рано и ефикасно се управува. Ракот дијагностициран во доцните фази, исто така, може да се контролира со соодветен третман и палијативна нега.

Со сеопфатен пристап за превенција, преглед и лекување, ракот на грлото на матката може да се елиминира како јавно здравствен проблем во рок од една генерација.

Оваа година, месецот за подигање на свеста за ракот на грлото на матката, се одбележува под мотото “Учи, превенирај, направи скрининг”. Темата ја нагласува потребата од едукација на луѓето со цел минимизирање на ризиците од рак на грлото на матката и важноста на редовните скрининг за спасување на животот.

Според податоците на Институтот за јавно здравје, карциномот на грлото на матката e шестиот најчест карцином кај жените во РСМ во последните 10 години, со инциденца од 17.57/100 000 и просек од 51 смртни случаи годишно. 

Табела 1. Нови случаи и смртност од карцином на грло на матка во последните 10 години во Република Северна Македонија.

Извор: Извештај за рак во Република Северна Македонија

Општо е познато дека најважната причина за цервикалниот карцином е перзистентната инфекција со папилома вирусот. Хуманиот папилома вирус (ХПВ) е откриен кај 99% од туморите на грлото на матката, особено онкогените или високоризичните поттипови, како што се ХПВ 16 и 18.

Покрај инфекцијата со ХПВ вирусот, постојат и други ризик фактори за појава на карцином на грло на матка, како:

• Генетски фактори
• Пушење
• Инфекција со ХИВ, Хламидија, Херпес, Гонореа
• Рана возраст на прв сексуален однос
• Повеќе сексуални односи
• Партнер, со повеќе претходни сексуални партнерки
• Хронична имуносупресија

Раниот цервикален карцином е често асимптоматски, додека локално напредната болест може да предизвика симптоми, како што се абнормално вагинално крвавење, како и посткоитално крвавење, диспареунија, лачење секрет, болки во карлицата.

Како можеме да се заштитиме?

• Откажете се од пушење – токсините од чадот од тутун може да го ослабат имунолошкиот систем на телото и да ја оштетат клеточната ДНК.
• Исхрана - јадете храна богата со антиоксиданси а избегнувајте големи количии на заситени и транс масти, шеќер и натриум
• Вежбајте редовно – вежбањето од најмалку 30 минути дневно може да помогне во спречување на рак на грло на матката
• Ограничете го бројот на сексуални партнери
• Вршете редовни гинеколошки прегледи

Медицинско иследување со кое се докажува присуство на абнормални клетки во грлото на матката е познато како ПАП-тест кој претставува златен стандард и ефикасен начин за откривање рак на грлото на матката во најраните фази. Доколку редовно се извршува на две години, појавата на рак на грлото на матката може да се намали и до десет пати.

Доколку резултатите од ПАП-тестот се сомнителни, за конечна дијагноза задолжително е правење биопсија од грлото на матката. Биопсија е метода со која се зема парче ткиво, во случајов од грлото на матката, и под микроскоп се анализира земениот примерок. Најпрактичен и сеопфатен метод за превенција и рана детекција на карциномот на грло на матка е преку скрининг програмата.

Организираниот скрининг за превенција и рано откривање на ракот на грлото на матката е активност што се спроведува во повеќе држави со цел да се намали инциденцата и смртноста на жените од рак на грлото на матката. Оправданоста на спроведувањето на оваа програма се потврдува со фактот што секоја година се откриваат случаи на рак на грло на матка кај жени кои немале никакви знаци на болеста.

За успешно спроведена скрининг превенција се смета доколку во период од три години се опфатат 75% од целната популација на жени. Возрасната група на жени е од 21 до 59 години кои во последните три години не направиле пап тест.

Како се организира скрининг во Република Северна Македонија?

Гинеколошките ординации ги покануваат жените да се вклучат во организираниот скрининг, вршат преглед со земање на материјал за ПАП тест за возрасна група од 21-59 години кои во последните три години не направиле тест и кои изразиле интерес во рамки на апликацијата креирана од Мој Термин, вршат доставување на материјалот за цитолошка анализа и ги известуваат жените за резултатот од ПАП тестот. Согласно Програмата за рана детекција и скрининг во 2024 ќе се изготви годишен извештај за резултатите од скрининг програмата во 2023 година кој треба да биде објавен најдоцна до јуни и достапен за јавноста.

Според податоците на Институтот за јавно здравје,во 2022 година биле реализирани вкупно 12.769 прегледи во рамки на скринингот за рак на грлото на матката, а од тие лабораториски биле анализирани 9031. Најголем број од жените кои го реализирале прегледот биле на возраст од 40-44 години,односно 6463 со што биле опфатени 10% од вкупното женско население на таа возраст во државата. Во возрасната група 35-39 биле реализирани 4744 прегледи, односно 7,51% од вкупниот број жени на таа возраст и на возраст од 45-47 биле реализирани 1562 прегледи, иако програмата се однесуваше на жени до 44 години. Позитивно е што мал број на жените кои биле опфатени со скринингот програмата имале присутен ризик фактор, односно под 4%, а од позитивните наоди, најголем дел од нив се интраепителни лезии од низок степен

ЈЗУ Центар за јавно здравје - Струмица

Служба за Социјална медицина и јавно здравје

Д-р Петар Пецев - Спец. по Социјална медицина и јавно здравје

Врз основа на член 157, член 158, член 159, член 160, член 161 и член 162 од Законот за здравствена заштита („Службен весник на Република Македонија“ број 43/12, 145/12, 87/13, 164/13, 39/14, 43/14, 132/14, 188/14, 10/15, 61/15, 154/15, 192/15, 17/16, 37/16 и 20/19 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ брoj 101/19, 153/19, 180/19, 275/19, 77/21, 122/21, 178/21, 150/22,236/22 и 199/23),Одлуката за објавување на интерен оглас за унапредување на здравствен работник Бр.04-1593/1 од 06.12.2023 година и Согласноста за унапредување од Министерство за финансии Бр.18-11845/2 од 14.11.2023година, Директорот на ЈЗУ Центар за јавно здравје- Струмицана ден 06.12.2023 година објавува

ИНТЕРЕН ОГЛАС БРОЈ 02/2023 ЗА УНАПРЕДУВАЊЕ НА

ЗДРАВСТВЕН РАБОТНИК

Се распишува интерен оглас за унапредување на здравствен работник за следното работно место:

1. 1.ЗДР 03 01 Б03 007 Друг дипломиран здравствен работник со високо стручно образование, Отсек за хигиена и лабораториска дејност, Одделение за превентивна здравствена заштита и лабораториска дејност -1 (еден) извршител

Посебни услови за работното место:

- ниво на квалификациите VIБ според Македонската рамка на квалификации и стекнати најмалку 180 кредити според ЕКТС или завршен VII/1 степен,Медицински науки и здравство,

- положен стручен испит,

- активно познавање на еден од трите најчесто користени јазици на Европската Унија (англиски, француски, германски),

- активно познавање на компјутерски програми за канцелариско работење.

-Работно искуство: без работно искуство во струката

Распоред на работно време

Работни денови понеделник - петок

Работни часови неделно 40

Работно време cо почеток на работното време од 7:00 часот и завршеток на истото во 15:00 часот.

Основната плата за работното место е во паричен нето износ од 33.043,00 денари.

Кандидатите кои аплицираат на интерниот оглас треба да ги исполнуваат следните општи услови:

- да е државјанин на Република Македонија,

- да е полнолетен,

- да има општа здравствена способност,

-да не му е изречена со правосилна одлука забрана на вршење професија,дејност или должност.

На интерниот оглас може да се јави здравствен работник вработен во ЈЗУ Центар за јавно здравје- Струмица, кој ги исполнува општите и посебните услови за пополнување на работното место пропишано за соодветното ниво со Законот за здравствена заштита и Правилникот за систематизација на работни места во ЈЗУ Центар за јавно здравје- Струмица, како и да ги исполнува следните услови:

- да поминал најмалку две години во непосредно пониско работно место одработното место за кое е објавен интерниот оглас и

- да не му е изречена дисциплинска мерка или мерка за намалена работнауспешност во период од 12 месеци пред објавувањето на интерниот оглас.

Кандидатот потребно е да поднесе пополнета пријава и докази за исполнување на бараните услови во писмена форма по пошта или во архивата на ЈЗУ Центар за јавно здравје-Струмица.

Кандидатот, пријавата со потребните документи треба да ја достави во рок од 5 (пет) работни дена од денот на објавувањето на интерниот оглас. Во пријавата кандидатите должни се под материјална и кривична одговорност да потврдат дека податоците во пријавата се точни, а доставените докази верни на оргиналот.

Кандидатот кој внел лажни податоци во пријавата или за кој се утврди дека внел лажни податоци ќе биде дисквалификуван од понатамошната постапка по овој оглас.

   Со почит,

                                                                       ЈЗУ Центар за јавно здравје-Струмица

                                                                                                       Директор

                                                                                                 М-р. Петре Витанов

ИНТЕРЕН ОГЛАС БРОЈ 02/2023 ЗА УНАПРЕДУВАЊЕ НА ЗДРАВСТВЕН РАБОТНИК

ОБРАЗЕЦ ЗА ПРИЈАВА ПО ИНТЕРЕН ОГЛАС ЗА МИНИСТЕРСТВО ЗА ЗДРАВСТВО